ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی امروزه در هر کسب و کار الزامی است.
از گذشته تا کنون انسان همیشه در حال کار و تلاش برای بقا بوده است.
یعنی از همان ابتدای خلقت گرفته که انسان‌ها برای شکار با سخت‌ترین و خطرناک‌ترین عوامل محیطی روبهرو بودند تا الان که بشر برای زندگی راحت‌تر نیاز به کار و تلاش و فعالیت‌های مستمر روزانه دارد.
به همین دلیل هم همیشه در این راستا ضرب‌الامثل‌های زیادی وجود داشته است.
برای مثال فرنگی‌ها می‌گویند: No pain, no gain که معنای آن به زبان خودمان همان: نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود است.
چرا که بشریت بر این باور است که تنها با کار و تلاش بی‌وقفه می‌توان به تمام آرزوها رسید.
درباره ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی چه می‌دانید؟
ما این موضوع را می‌توانیم در زندگی موفق‌ترین مدیران جهان مانند ایلان ماسک (Elon Musk) مشاهده کنیم.
چرا که ایلان ماسک، صاحب دو شرکت بزرگ جهان و مرد ثروتمند دنیا بیشتر از 100 ساعت در هفته کار می‌کند و همین راز جادویی او را به چنین موفقیت‌های روزافزونی رسانده است.
اما بحث اصلی اینجاست که همیشه زیاد کار کردن هم ممکن است مفید نباشد!
به عبارتی دیگر امروزه اکثر کسب‌وکارهای موفق بر این باورند که برای دستیابی به موفقیت‌های روزافزون نباید بیش از حد و بدون حساب و کتاب کار کرد، بلکه باید هوشمندانه کار کرد!
چرا که در برخی شرایط شما هر چقدر هم که قصد داشته باشید بیش از حد کار کرده و خلا چالش‌های کاریتان را با فعالیت زیاد پر کنید، باز هم موفق نخواهید شد.
به خاطر اینکه در برخی موارد چالش‌هایی که افراد در کسب و کارهای سطح بالا مواجه هستند به قدری زیاد است که حتی با هزاران ساعت کار منابع انسانی هم جبران نمی‌شود.
باید هوشمندانه کار کرد نه بیش از حد!
تحت چنین شرایطی باز هم برمی‌گردیم به همان حرفی که در بالا زدیم،
یعنی باید هوشمندانه کار کرد نه بیش از حد! به عبارت دیگر، شما باید از یک هوش مصنوعی قوی بهره ببرید.
در واقع ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی هم به نوعی ترکیبی از طراحی ابزار و لوازم کاری و محیط کار با توانایی جسمی و ذهنی افراد است.
بگذارید موضوع را ساده‌تر کنیم.
در بحث ارگونومی، این روش سعی می‌کند به جای اینکه شما خودتان را با محیط کاری سازگار کنید، محیط کاری را با شرایط شما سازگار کند.
آیا تا به حال به معنای ارگونومی اندیشیده‌اید؟
اجازه بدهید خیلی مختصر به معنای آن بپردازیم، چرا که کل این مطلب راجع به این موضوع مهم است.
معنی واژه ارگونومی
در واقع سازمان بین‌المللی کار واژه ارگونومی (Ergonomy) را متناسب و سازگار کردن کار با انسان نامیده است.
یعنی قرار است کار و محیط کاری در خدمت انسان درآید.
خود واژه ارگونومی از دو واژه یونانی Ergo و Nomos گرفته شده است که به ترتیب به معنای کار و قانون و قاعده هستند.
اگر بخواهیم معقولانه‌تر این دو را کنار یکدیگر معنا کنیم باید بگوییم که مفهوم آن قانون و قاعده کار است.
چرا که ارگونومی یا همان مهندسی فاکتورهای انسانی در تلاش است تا کار را با انسان متناسب‌تر کند.
حالا که در این باره به طور مختصر اطلاعاتی کسب کرده‌ایم اجازه بدهید تا بیشتر راجع به این موضوع بپردازیم.
چرا که در این مقاله ما قصد داریم بحث ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی را به طور مفصل برایتان توضیح بدهیم.
پس تا آخر این مطلب با ما همراه باشید.
تاریخچه ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی
اگر بخواهیم ریشه این علم را بررسی کنیم بدون شک رد پای یونانیان را در این راستا خواهیم یافت.
یونانیانی که همیشه در همه جا پیشرو هر علمی بوده‌اند.
چرا که هر وقت بحث از فلسفه و یا یک علم در میان باشد یونانی‌ها اولین کسانی هستند که در آن زمینه فعالیت داشته و صاحب نظر بوده‌اند.
اما اگر کمی جلوتر برویم،
یعنی در قرن نوزدهم به نام فردریک وینسلو تیلور (Frederick Winslow Taylor) اولین مهندس مکانیک پیشگام در زمینه ارگونومی بر می‌خوریم.
ارگونومی : بهبود کارایی صنعت و فضای کاری
چرا که فردریک وینسلو تیلور تلاش‌های بسیار زیادی برای بهبود کارایی صنعت و همچنین فضای کاری کرد.
در واقع فردریک وینسلو تیلور اولین کسی بود که در تاریخ بحث ارگونومی را به عنوان یک علم مطرح کرد.
او با ارائه‌ی بهترین روش‌های مدیریت علمی سعی در تصحیح محیط‌های کاری نامناسب و بهبود بخشیدن فضاهای کاری نامطلوب زمان خودش کرد که در این راستا تلاش‌های او بسیار قابل ستایش بود.
جالب است بدانید که او کار خود را با کارگران معدن زغال سنگ شروع کرد.
چرا که تصمیم گرفت تغیراتی را در طراحی،
وزن و نوع کار کردن با بیل ایجاد کند تا بهره‌وری کارگران معدن زغال سنگ بیشتر شده و خطرات جانی و ضررات این فعالیت سخت هم به حداقل برسد.
فردریک وینسلو تیلور، پیشگام در زمینه ارگونومی
فردریک وینسلو تیلور همیشه الهام بخش ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی در جهان بود.
پس از او در زمان جنگ جهانی دوم هم مبحث ارگونومی پیشرفت‌های بسیار زیادی کرد.
به خاطر اینکه جنگ و پروسه کار کردن با صلاح‌ها و… یکی از نگرانی‌های اصلی هر کشوری بود که باید روی مردمان و سربازانش داشت.
برای مثال در کشور آمریکا خلبان‌ها در معرض خطرات بسیار جدی بودند که آن‌ها سعی کردند این خطرات را با علم ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی به حداقل برسانند.
در نتیجه تغییرات زیادی در کابین هواپیماها و سایر تجهیزات شکل گرفت تا این خطرات جانی به حداقل برسد.
مهندسی فاکتورهای انسانی
پس از گذشت زمان‌های زیاد بحث ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی پیشرفت‌های زیادی کرد و به نتایج جالبی رسید.
چرا که تا قبل از آن انسان‌ها متوجه خطرات صنعتی و مدرن شدن دنیای خود نبودند.
هر کسی به هر شکلی که دوست داشت زندگی می‌کرد و دلایل بسیاری از بیماری‌ها و حتی مرگ و میرها هم نامعلوم می‌ماند!
اما این علم شگفت‌انگیز به کمک انسان آمده و سایه از ابهامات بسیار زیاد آن برداشت.
چرا که به همه ثابت کرد حتی نوع نشستن هر فردی روی صندلی، استفاده از رایانه‌ها،
فاصله قرار گرفتن افراد تا صفحه نمایشگر و حتی استفاده از دسته‌های بازی‌های رایانه‌ای می‌تواند در سلامت انسان نقش‌های بسزایی ایفا کند.
حتی پس از روی کار آمدن سیستم‌های بی‌سیم و تکنولوژی وای‌فای (WiFi) ارگونومی باز هم دست از مطالعات خود برنداشته و انسان‌ها را از خطرات جبران‌ناپذیر این تکنولوژی به ظاهر کارآمد ولی مضر آگاه کرد.
به طور کلی می‌توان گفت که با روی کار آمدن ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی،
سلامت انسان‌ها به طور چشمگیری بیشتر از قبل شد.
ارگونومی به عنوان یک علم مستقل
در واقع ارگونومی تنها به یک باور یا فلسفه ساده ختم نمی‌شود و بلکه یک علم کاملا مستقل و کامل است.
معمولا علم ارگونومی را به عنوان مهندسی فاکتورهای انسانی یا همان (Human Factors Engineering) می‌شناسند.
حالا شاخه‌های مختلفی از علم به کمک شکل‌دهی این علم آمده‌اند که عبارتنداز:
- فیزیک
- مکانیک
- فیزیولوژی روانشناسی
- ریاضی
- طراحی
- مدیریت
- آمار
- جامعه‌شناسی
ارگونومی لازمه‌ی کلیه علوم!
تمامی این علوم به کمک ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی آمده‌اند تا بتوانند او را در تکمیل رسالت و اهدافش که سازگار کردن انسان با محیط کار است یاری کنند.
چرا که ارگونومی می‌کوشد تا آسیب‌های ممکنی که انسان‌ها ممکن است در اثر محیط کاری متحمل شوند را به صفر برساند.
اگر بخواهیم به طور کلی زمینه‌های مختلف و متفاوت مطالعات ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی را مورد بررسی قرار بدهیم باید به موارد زیر اشاره کنیم:
- طراحی دستگاه‌ها، ماشین‌آلات، ابزار کار و تاسیسات کاری به طور صحیح و درست.
- طراحی درست انجام کار با ابزارهای نامبرده متناسب با سیستم عضلانی و اسکلتی بدن منابع انسانی.
- ایجاد یک هماهنگی درست روانی میان منابع انسانی و محیط کاری.
- مدیریت درست تعاملات اجتماعی منابع انسانی.
- ایجاد یک شرایط درست و صحیح فیزیکی در محیط کار متناسب با عوامل متعدد نظیر: صدا، دما، رطوبت، جریان هوا، ارتعاشات و…
- وضعیت درست حالت قرار گرفتن بدن و حرکات منابع انسانی در حین کار.
5 اصل مهم و کلی که ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی از آن تبعیت می‌کند به شرح ذیل هستند:
- راحتی
- سهولت استفاده از ابزارها
- امنیت
- زیبایی‌شناسی
- عملکرد و بهره‌وری
2 مورد از اهداف بسیار مهم ارگونومی کدام‌ها هستند؟
اولین هدف افزایش بازدهی و کارایی منابع انسانی بدون در خطر بودن آنهاست.
این موضوع می‌کوشد تا خطاهای ناشی از شرایط بد محیطی و… به حداقل رسیده و منابع انسانی بتوانند در یک محیط سالم و بدون کوچک‌ترین خطرات جانی به فعالیت سالم خود بپردازند.
دومین هدف هم تقویت ارزش‌های والای منابع انسانیست که می‌توان به بالا بردن ایمنی،
کاهش تنش و خستگی، افزایش راحتی، بالا رفتن رضایت کاری و شغلی و همچنین بهبود کیفیت زندگی منابع انسانی اشاره کرد.
چرا که اگر هر سیستمی منابع انسانی سالم و راضی داشته باشد بدون شک کل مجموعه‌اش با پیشرفت روبهرو خواهد شد.
ارگونومی یا مهندسی فاکتورهای انسانی بیشتر در سه حیطه اصلی فعالیت می‌کند:
-
ارگونومی فیزیکی
ارگونومی فیزیکی بیشتر نوع تعامل بدن انسان با ابزارهای کاری را مورد مطالعه قرار می‌دهد.
حالا این ابزار کار حتما به تجهیزات بسیار پیشرفته اشاره نمی‌کند.
حتی کار با یک بیل و کلنگ ساده تا درست نشستن روی صندلی هم می‌تواند یکی از دغدغه‌های اصلی ارگونومی فیزیکی باشد.
چرا که ارگونومی فیزیکی بر این باور است تمامی ابزارهای کاری روی بن تاثیرات بسیار زیادی می‌گذارند
و از این روی فرم قرار گرفتن بدن، نوع کار کردن منابع انسانی در محیط کاری و فضایی که افراد در آن کار می‌کنند اهمیت بسیار زیادی دارد و در طول دراز مدت می‌تواند تاثیرات بسیار چشمگیری ایجاد کند.
پس بهتر است تمامی این موارد به درستی رعایت شوند.
-
ارگونومی شناختی
ارگونومی شناختی دقیقا نقطه عکس ارگونومی فیزیکی است، چرا که با روان انسان سر و کار دارد.
در واقع ارگونومی شناختی بیشتر روی فرآیند ذهنی انسان و عواملی انسانی مطالعه می‌کند.
یعنی از نحوه استفاده از حافظه، قدرت تصمیم‌گیری گرفته تا سایر فرایند ذهنی منابع انسانی را تحت سیطره خود قرار می‌دهد.
-
ارگونومی سازمانی
ارگونومی سازمانی هم به طور کلی با محیط کاری و یا فراهم کردن یک شرایط استاندارد کاری برای منابع انسان سر و کار دارد.
در واقع ارگونومی سازمانی در تلاش است تا کیفیت محیط کاری را برای منابع انسانی به حد اعلای خود رسانده و همه شرایط را از لحاظ فیزیکی و روانی برای افراد به شکل بسیار ایده‌آلی برساند.
کمی بیشتر راجع به ارگونومی بدانیم
در واقع تنها فرق انسان‌ها با ربات بحث سلامتی آنهاست.
چرا که اگر همه چیز در مجموعه‌های بزرگ به شکل کاملا رباتیک بود دیگر هیچ نگرانی وجود نداشت.
چرا که سلامتی جانی انسان‌ها در خطر نبود و تمام سیستم‌های بزرگ هم توسط ربات‌های به شکل کاملا سالم و بدون خطر مدیریت می‌شدند.
اما اگر بخواهیم کمی واقع‌گرایانه‌تر به این موضوع بنگریم، باید بگوییم که چنین چیزی تنها در فیلم‌های علمی تخیلی اتفاق می‌افتد.
البته نه اینکه ربات‌ها هیچ نقشی در صنعت نداشته و وارد حیطه‌های کاری نشده‌اند، خیر.
بلکه می‌خواهیم بگوییم صنایع جهان به طور کاملا رباتیک اداره نمی‌شوند و تحت هر شرایطی باز هم نیاز به مدیریت و نظارت منابع انسانی دارند.
به همین دلیل تمام تولیدکنندگان جهان نیاز به مدیریت ارگونومیک منابع انسانی‌شان برای بهره‌وری بالا دارند.
چرا که هر چقدر منابع انسانی سالم‌تری داشته باشند همان‌قدر کل مجموعه‌شان با موفقیت‌های بیشتری روبهرو خواهد شد
و برعکس سیستمی که از نیروی انسانی سالم بهره‌مند نباشد همیشه با مشکلات و چالش‌های متعددی مواجه خواهد شد.
استفاده از ماژول‌های نرم‌افزاری برای مدیریت ارگونومیک
زمانی که بحث مدیریت ارگونومیک نیروی کاری به میان می‌آید،
تولیدکنندگان و مدیران مجموعه‌های بزرگ مجبور هستند آمارهای دقیقی را از تک تک کارکنانشان داشته باشند
تا متخصصان ارگونومیک بتوانند آن‌ها را به درستی تجزیه و تحلیل کنند و به نتایج دقیق و درستی راجع به سلامت و شرایط کاری مناسب یا نامناسب آن‌ها برسند.
برای مثال هر کارخانه یا شرکتی مراکز بسیار متعددی دارد که در هر واحد تعداد زیادی از کارکنان در شرایط مختلفی مشغول به کار هستند.
مثلا، واحد ریخته‌گری کارخانه‌ای قابل مقایسه با واحد تعمیرات آن نیست و شرایط کاری در این واحدها بسیار متفاوت است.
این یعنی حجم عظیمی از داده‌هایی که نیاز به پردازش دقیق و درست دارند.
ماژول‌های نرم‌افزاری ارگونومی
ماژول‌های نرم‌افزاری ارگونومیک می‌توانند به کمک مهندسین و متخصصین این حوزه آمده و آن‌ها را از شر پردازش این داده‌های عظیم نجات بدهند.
البته این موضوع برای تولیدکنندگان و مدیران مجموعه‌های بزرگ هم یک خبر بسیار خوش محسوب شده و می‌تواند بسیاری از چالش‌های آن‌ها را تا حد چشمگیری پوشش دهد.
ماژول‌های نرم‌افزاری ارگونومیک شرکت مهندسی نرم افزار ترازپویش نمونه بارزیست که می‌توان از آن در جهت مدیریت امور ارگونومیک بهره برد.
این ماژول امکانات بسیار ویژه‌ای در اختیار تمام کاربرانش قرار می‌دهد که کار پردازش داده‌ها و تجزیه تحلیل آن‌ها را برای مسئولان این حوزه بسیار راحت‌تر می‌کند.
پردازش اطلاعات و مدیریت ارگونومیک
چرا که بدون شک برای پردازش این داده‌های عظیم که شامل بخش‌های مختلف یک مجموعه و افراد بسیار زیادی میشود کار آسانی نبوده و نیاز به یک هوش مصنوعی بسیار قدرتمند است.
ماژول‌های نرم‌افزاری ترازپویش می‌توانند به راحتی انجام این امور را آسان‌تر کرده و بحث پردازش اطلاعات و مدیریت ارگونومیک را در هر مجموعه‌ای تسهیل ببخشند.
پردازش کردن چنین حجم عظیمی از اطلاعات در هر مجموعه‌ای کار بسیار سخت و زمان‌بریست که فقط زحمت بسیار زیادی برای مسئولین ارگونومیک دارد.
اگر بخواهیم به طور خلاصه بگوییم،
انجام چنین فرایندی بدون بهره بردن از یک سیستم هوش مصنوعی قوی کاملا غیر ممکن است.
چرا که داده‌ها و اطلاعات در این حوزه دائما در حال تغییر هستند.
از طرفی دیگر این تغییرات هم باید در یک بازه زمانی خاصی ثبت و ضبط شوند.
مقایسه اطلاعات و بررسی پیشرفت پروژه
مهم‌تر از همه این است که باید یک سیستم قوی بتواند تمام این داده‌ها را با یکدیگر مقایسه کرده و بحث پیشرفت و یا پسرفت ارگونومیک را در یک مجموعه به طور آماری و کاملا بدون نقص مقایسه کند.
تحت این شرایط است که مدیران مجموعه‌های بزرگ و مسئولان بهداشت و محیط قادر به تشخیص درست وضعیت ارگونومیک و سلامت کارکنان مجموعه‌های بزرگ خواهند شد.
چرا که بدون دسترسی به داده‌ها و اطلاعات درست و پردازش دقیق آن‌ها تقریبا چنین کاری غیر ممکن خواهد شد و عملا نمی‌توان به پاسخ درستی در این راستا رسید.
اما داده‌ها و اعداد هرگز اشتباه نمی‌کنند و می‌توانند وضعیت دقیق ارگونومیک و سطح سلامت کارکنان هر مجموعه‌ای را به طور دقیق بررسی کنند.
بهره بردن از یک سیستم قوی و هوشمند نظیر ماژول نرم‌افزاری ارگونومیک ترازپویش حتی کار را برای بازرسان بهداشت و محیط هم آسان‌تر می‌کند.
چرا که آن‌ها پس از هر بار بازرسی از سطح سلامت کل مجموعه،
این داده‌ها را به طور دقیق و درست از طریق نرم‌افرار چک کرده و بررسی می‌کنند.
این موضوع کار را برای مدیران شرکت‌های بزرگ بسیار راحت‌تر می‌کند.
چرا که همه چیز به وضوح و کاملا درست قابل دسترسی و مشاهده خواهد بود.
کلام آخر
بحث مهم ارگونومی و مهندسی فاکتورهای انسانی مسئله پیش پا افتاده‌ای نیست که بشود به سادگی از کنار آن رد شد.
بلکه این موضوع با جان بسیاری از کارکنان زحمت‌کشی سر و کار دارد که سعی در پیشبرد اهداف شرکت‌های بزرگ دارند.
چر که همگی می‌دانیم بدون تلاش‌ها و فعالیت‌های این افراد هیچ سیستمی قادر به پیشرفت و ترقی نخواهد بود.
پس بسیار مهم است بحث سلامتی آن‌ها توسط این علم بی‌نقص بررسی و مهم شمرده شود.
تحت چنین شرایطی بحث کاری هم برای کارکنان مطلوب خواهد بود و هم برای تولیدکنندگان و مدیران موفق مجموعه‌های بزرگ که سعی در پیشرفت و ترقی روز افزون دارند.
با بهره بردن از نرم‌افزارهای هوشمند و قوی می‌تواند امور ارگونومیک را به خوبی مدیریت کرده و چالش‌های این حوزه را به خوبی از سر راه برداشت.
ماژول‌های ترازپویش هم برای چنین مواقعی طراحی شده‌اند تا شما هرچه بیشتر و بهتر امور ارگونومیک مجموعه‌تان را مدیریت کنید.
اگر از خواندن این مطلب لذت بردید ترازپویش را به سایر دوستانتان هم معرفی کرده و این مقاله را با آن‌ها هم به اشتراک بگذارید.
اگر هر سوالی راجع به بحث ارگونومیک داشتید می‌توانید آن‌ها را با ما در میان بگذارید تا مشاوران ترازپویش شما را در این حوزه به طور کامل راهنمایی کنند.
