زمان‌سنجی چیست؟

زمان‌سنجی عبارت است از تکنیک‌های مختلف به منظور تعیین زمان لازم برای یک اپراتور واجد شرایط که کار مشخصی را در سطح کارایی معین انجام می‌دهد.

به عبارتی می‌توان گفت که زمان‌سنجی روشی است که از طریق آن می‌توان به منافع بسیاری مانند ارائه خدمات بهتر، کاهش هزینه‌ها، ارتقای عملکرد انسانی، فزونی تولید دست یافت و به مدیریت کمک می‌کند که زمان غیر موثر تولید را از زمان موثر آن جدا کند و در واحدهایی که از این فرآیند استفاده نمی‌شود مقدار زیادی زمان غیر مفید وجود دارد که می‌توان آن را حذف نمود و در نهایت بهره‌وری نیروی انسانی و ماشین‌آلات را افزایش داد.

روش‌های مختلف زمان‌سنجی

1. روش‌های مشاهده‌ی مستقیم: در این روش‌ها با مشاهده مستقیم کار انتخاب شده زمان استاندارد تعیین می‌شود.

روش‌های مشاهده‌ای با دو تکنیک کاملا متفاوت انجام می‌گیرد که عبارتند از: ۱) زمان‌سنجی با استفاده از کرونومتر ۲) روش نمونه‌برداری از کار

1. روش ترکیبی: در اینگونه روش‌ها بدون مشاهده مستقیم، عملیات زمان‌سنجی انجام می‌شود، در حقیقت با استفاده از اطلاعات استاندارد، آمارهای قبلی و سیستم‌های بین‌المللی، زمان‌های از پیش تعیین شده، زمان استاندارد عملیات تعیین می‌شود، این روش‌ها عبارت‌اند از:

۱-سیستم زمان‌های از پیش تعیین شده حرکات MTM

۲-سیستم داده‌های استاندارد Basic Most

زمان‌سنجی با استفاده از کرونومتر

اندازه‌گیری زمان لازم برای انجام فعالیتی مشخص در سطح عملکرد تعریف شده با استفاده از کرونومتر و مشاهده مستقیم. از این روش فقط برای فعالیت‌های تکراری، استفاده می‌شود. این روش، یکی از عمده‌ترین سیستم‌های زمان‌سنجی است که از سیکل کاری صورت می‌پذیرد، زمان‌سنجی انجام می‌گردد. از این روش فقط برای فعالیت‌هایی که بصورت تکراری انجام می‌پذیرد باید استفاده نمود. خصوصیات مهم این سیستم زمان‌سنجی آن است که، هر چه تعداد مشاهده سیکل کاری افزایش یابد دقت نتایج بدست آمده بهبود می‌یابد.

در کرونومتر مورد استفاده دو مطلب حائز اهمیت است:

1. درجه‌بندی و دقت کرونومتر

2. مکانیزم حرکت کرونومتر

درجه بندی و دقت کرونومتر ها ممکن است بر حسب دقیقه و اعشار دقیقه و یا بر حسب اعشار ساعت باشد.

از نظر مکانیزم نیز ممکن است کرونومتر از ساده ترین نوع باشد که با دکمه کرونومتر، سیستم آن بکار افتاده و با فشار بعدی متوقف (عقربه ها در هر کجا باشند) و با فشار، مجددا عقربه ها به صفر باز می گردد. در نوع دیگر با فشار اولین بار به دکمه مکانیزم آن به کار افتاده و با فشار بعدی متوقف و با فشار دوباره، عقربه ها از هر جا که باشند مجددا به جلو ادامه می‌دهند. نوع دیگر کرونومتر ها به این صورت است که دو صفحه مجزا با مکانیزم جدا عمل می کنند به این صورت که فشار به مکانیزم یکی را به کار انداخته و با فشار بعدی اولی در هر کجا باشد متوقف و دومی از صفر به حرکت در می‌آید و به همین ترتیب زمان‌گیری ادامه می‌یابد.

مراحل زمان‌سنجی با کرنومتر

• انتخاب کار
• مطالعه کار برای بدست آوردن اقتصادی‌ترین روش انجام کار
• تدارک و ثبت کلیه اطلاعات مربوط به کار، کارگر و شرایط محیطی
• تشریح کامل روش انجام کار و تقسیم کار به عناصر کوچک
• تعیین دفعات زمان سنجی
• مشاهده وثبت زمان مشاهده شده
• تعیین ضریب عملکرد
• تعیین زمان نرمال
• تعیین بیکاری‌های مجاز
• تعیین زمان استاندارد

تجهیزات لازم برای زمان سنجی

الف- وسایلی که باید همراه فرد زمان سنجی باشد:

• ساعت زمان سنجی
• زیر دستی مناسب
• مداد و سایر وسایل ثبت
• فرم‌های زمان سنی

ب- وسایلی مربوط به بخش زمان سنجی:

• ساعت ثانیه شمار قابل اعتماد
• ماشین حساب

ج- انواع ساعت‌های زمان سنجی:

• LAP ساعت های خاص زمان‌سنجی پیوسته
• SPLITساعت هایی خاص جهت زمان‌سنجی عناصر بصورت جداگانه

نکاتی که باید قبل از زمان‌سنجی درنظر داشت

• قبل از شروع کار زمان‌سنجی باید سرپرست و سرکارگر از کار مطلع شوند
• پس از انتخاب کارگر واجد شرایط باید او را با سرکارگر و نماینده کارگران روبه‌روکرده و هدف و تمام موارد لازم باید دقیقاً شرح داده شود .
• باید از کارگر خواسته شود که در هنگام کار، روال همیشگی سرعت خود را حفظکند و به همان میزان که تا به حال در کار استراحت می‌کرده است، استراحت نماید.
• باید توجه داشت که هر مقدار زمان استراحت که کارگر به آن خو گرفته است، باید برای او در نظر گرفته شود، و از او خواسته شود که هر گونه مشکلی که دارد توضیح دهد.

دیگر نکات

• در هنگام زمان سنجی اکثراً کارگران پس از مدت زمان کوتاه به سرعت طبیعی خود می‌رسند ولی کارگران عصبی تمایل دارند به طور غیرطبیعی سریع کار کنند که این امر موجب اشتباه می‌شود. در شرایط وقوع چنین وضعیتی، زمان سنج باید ارزیابی را متوقف نماید و به فرد اجازه دهد تا به روال عادی کار بازگردد.
• در صورتی که در دوره‌های متوالی زمان سنجی، زمان انجام کار پراکندگی زیادی داشته باشد، و پس از بررسی معلوم شود که این تغییرات به دلیل تغییر مواد مصرفی،ابزارها و ماشین آلات نبوده است اختلاف در زمانهای مشاهده شده، به دلیل اقدامکارگر رخ داده است. در این صورت باید زمان‌سنجی متوقف شده و از سرکارگر خواست تا نزد کارگر برود، و به جریان کار، که به نظر می‌رسد به صورت صحیح انجام نمی‌شود رسیدگی کرد.
• باید با کارگران به گونه ای رابطه صمیمی و دوستانه برقرار کرد که فرد ارزیابپذیرفته شود .
• در هنگام صحبت و ارائه دلایل یا هر مطلب باید با کارگران به زبانی سادهصحبت شود.
• اعتماد کارگران را به خود جلب نموده تا از این رهگذر مطمئن شوند که این کاربرای آنها مشکلی بوجود نمی‌آورد، بلکه موجب راحتتر شدن کار و استفاده ازمزایای زمان سنجی خواهد شد.
• اگر هنگام زمان سنجی متوجه شدیم که کارگر کند کار می‌کند، به سرکارگراعتراض نکنیم بلکه می‌توانیم در مورد درستی قضاوت خودمان از سرکارگر نظر بخواهیم.
• زمان‌سنجی امری سری و مخفی نیست. مخفی کاری باعث بدگمانی می‌شود.

دلایل زمان‌سنجی

1. زمان‌سنجی برای اولین بار در کارخانه انجام می‌شود،
2. کار انتخاب شده جدید است و قبلا زمان‌سنجی نشده است،
3. تغییری در مراحل یا روش کار بوجود آمده و باید استاندارد آن تعیین شود،
4. در نوع مواد اولیه تغییر بوجود آمده است،
5. کارگران و کارفرمایان از زمان استانداردی که قبلاً محاسبه شده، شکایت دارند.
6. بوجود آمدن گلوگاه در خط تولید که موجب اختلال در برنامه‌ریزی تولید شده است،
7. تهیه سیستم‌های تشویقی،
8. برای بررسی بخشی از کارخانه که در آن نرخ خروجی پایین است
9. و هنگامی که در هزینه انجام یک کار افزایش داشته باشیم.

اهداف زمان‌سنجی

1. تعیین هزینه نیروی انسانی درگیر در ساخت محصول.
2. تعیین تعداد کارگران تولیدی و غیر تولیدی مورد نیاز.
3. تعیین تعداد ماشین‌های تولیدی مورد نیاز.
4. تعیین حجم و مقدار تحویلی مواد به ایستگاه‌های کاری.
5. تعیین و برنامه‌ریزی زمانی کل تولیدات کارخانه.
6. بررسی امکان ساخت یک محصول با توجه به امکانات موجود.
7. تعیین اهداف تولیدی.
8. تجزیه و تحلیل نتایج بدست آمده.
9. بررسی کارایی بخش‌ها و یا نیروی انسانی کارخانه.
10. دانستن هزینه واقعی تولید.
11. پرداختهای مالی و حقوقی به افراد و تعیین سیستم‌های تشویقی و پرداخت حقوق بر اساس بهره‌وری.
12. مقایسه آلترناتیوهای مختلف انجام کار از نظر زمانی و انتخاب بهترین آنها.
13. بالانس کردن خطوط مونتاژ، ساخت و فعالیت‌های اعضای یک گروه.
14. استفاده از زمان در نمودارهای آنالیز روشها، روابط انسان و ماشین و سایر نمودارهای مهندسی.
15. طراحی خط تولید و ایستگاه‌های کاری قبل از نصب فیزیکی آنها.
16. طراحی ابزار و وسایل و تجهیزات .
17. استفاده از کارشناسان در برنامه‌ریزی تعمیرات و نگهداری، کنترل پروژه، برنامه‌ریزی و مدیریت ظرفیت و دیگر سیستم‌های مهندسی صنایع.
18. کاربرد در بسیاری از فعالیتهای اداری پروژه های عمرانی و خدماتی، بیمارستانها و غیره

مراحل اساسی فرایند زمان‌سنجی

1. انتخاب کار مورد علاقه.
2. ثبت کلیه اطلاعات مربوط به شرایطی که در آن شرایط، کار انجام می‌پذیرد.
3. بررسی روش ثبت شده جهت حصول اطمینان از آنکه از کاراترین روشها و حرکات استفاده شده و کلیه عناصر خارجی وغیر مفید از عناصر مفید تفکیک شده‌اند.
4. اندازه‌گیری زمانی کار موجود در هر یک از عناصر، با استفاده از مناسب‌ترین روش اندازه‌گیری کار.
5. تعیین زمان استاندارد برای عناصر کاری.
6. ثبت روش عمل و کلیه فعالیتهایی که زمان‌سنجی برای آنها صورت پذیرفته است و زمان استاندارد مربوط به هر یک.

معایب زمان‌سنجی با کرونومتر

1. در مواقعی که تغییرات زمان انجام عملیات زیاد باشد، به دلیل بالا رفتن تعداد سیکل مورد مشاهده (به دلیل بالا بودن واریانس زمانها) محاسبه زمان وقت‌گیر خواهد شد.
2. زمان سنج باید برای مدت نسبتا طولانی با کرونومتر بالای سر کارگر ایستاده و پس از مشاهده عملیات، زمان آن را ثبت نماید و این کار برای کارگر اصلا خوشایند نیست و غالبا بر خورد تند و غیر دوستانه آنها را به دنبال داشته و باعث بروز جنجال در کارخانه می‌شود.
3. مشکل دیگر در آن روش، تعیین ضریب عملکرد می‌باشد. طبق تعریف، عملکرد طبیعی سرعتی است که کارگر واجد شرایط بطور طبیعی با آن سرعت کار خواهد کرد به شرط آنکه نسبت به روش انجام عملیات آگاهی کامل داشته باشد و کار را با علاقه انجام دهد

سیستم‌های زمان‌سنجی پیشرفته

• سیستم‌های داده‌های استاندارد:

بسیاری از فعالیت‌ها دارای عنصر مشترک می‌باشند، اگر زمان این عنصر مشترک را استخراج کرده و به صورت بانک‌های اطلاعاتی در بیاوریم، دیگر در موقع زمان سنجی لزومی برای زمان‌گیری از عنصر مشترک وجود نخواهد داشت.

با به کارگیری سیستم داده‌های استاندارد کار اضافی حذف می‌شود و به عنوان فاکتوری در جهت کاهش هزینه‌ها و بهینه‌سازی از دیدگاه مهندسی صنایع در صنعت به کار برده می‌شود.

مواردی که در استخراج داده‌های استاندارد باید مد نظر قرار داد

• داده های استاندارد استخراج شده را به چند دسته تقسیم کنیم تا ادامه کار راحتتر شود.
• حتی الامکان عناصر مشترکی از کار را که به طریق یکسان انجام می‌شود، برای تجزیه وتحلیل با یکدیگر گروه بندی کنیم.
• تعیین کنیم که داده‌های زمانی بدست آمده با استفاده از ارزیابی‌های خود از روی کرنومتر باشد یا از طریق استانداردهای زمانی از پیش تعیین شده باشد.

اطلاعات جهت تعیین داده‌های استاندارد

• تصمیم‌گیری درباره موارد شمول: این موارد باید به یک یا چند بخش یا محل کار یا به سلسله محدودی از فرآیندها در یک کارخانه محدود شود.
• تجزیه کارهای معین به عناصر، از طریق تجزیه و تحلیل آنها: در این روش، ابتدا عناصری را که در کارهای مختلف با هم برابر هستند را مشخص می‌کنیم.
• چه روشی را باید به کار برد: مقادیری که بر مبنای ارزیابی با کورنومتر به دست آمده را به کار خواهیم برد یا داده‌های زمانی استخراج شده از سیستم های PTSرا به کار خواهیم برد.
• مشخص کردن عواملی که بر زمان انجام هر عنصر کار موثرند و طبقه بندی آنها در قالب عوامل اصلی و فرعی. استفاده از سیستم های ماکروسکپیک: زمان مصرف شده در انجام فعالیت با انجام ارزیابی‌های عملی اندازه‌گیری می‌شود

روش استخراج داده‌های استاندارد

در استخراج داده‌های استاندارد در زمان‌سنجی لازم است که نخست از متغیرهایی که در زمان عملیات بخصوصی تأثیر عمده‌ای دارند تصوری داشته باشیم. سپس زمان تعدادی از انواع مختلف آن عملیات را جمع‌آوری کرده و در خاتمه از این اطلاعات برای تعیین ارتباط احتمالی موجود بین زمان نرمال و تغییرات هر یک از متغیرهایی که تصور می‌شود تأثیر قابل توجهی داشته باشند، استفاده کنیم.

روش پیشنهادی استخراج داده‌های استاندارد

قدم اول: مراحل اولیه

قدم دوم: جمع‌آوری اطلاعات

قدم سوم: فرآوری اطلاعاتی

قدم چهارم: ارائه نتایج

قدم اول- مراحل اولیه

• تعیین این که آیا استفاده از داده‌های استاندارد از نظر اقتصادی امکان پذیراست.
• اصلاح و استاندارد کردن روش انجام عملیاتی که برای آنها داده‌های استاندارد استخراج می‌کنیم.
• در نظر گرفتن متغیرهایی که با زمان نرمال ارتباط دارند.
• تصمیم گیری در مورد تعیین ارتباط بین زمان نرمال و متغیرهای مفروض، باید مشخص شود که چه اطلاعاتی لازم است وچگونه باید جمع‌آوری شود .

قدم دوم-جمع آوری اطلاعات

شامل انجام زمان‌سنجی با کرنومتر و همچنین جمع‌آوری زمان‌هایی که از قبل تهیه شده‌است

قدم سوم- فرآوری اطلاعات

جهت تعیین چگونگی ارتباط بین زمان نرمال و متغیرهای مفروض جمع‌آوری شده‌اند.

قدم چهارم- ارائه نتایج

در زمان‌سنجی به گونه ای که اشکالات و احتمال به کار گیری بی‌جا و زمان مورد نیازجهت استفاده از این داده‌های استاندارد را به حداقل برساند. نتایج باید شامل موارد زیر باشد:

• اطلاعات زمان کار شامل نمودار، فرمول، نموگرام یا ترکیبی که از ابتدا تخمین زمان نرمال به وسیله آن انجام شود.
• تهیه دستورالعمل چگونگی استفاده از داده‌های استاندارد.
• تعریف صریح و روشن از محدودیت اطلاعات تهیه شده
• یک پرونده اطلاعات که چگونگی استخراج اطلاعات کاری را به طور کامل تشریح می‌نماید