ایزو (ISO) چیست؟

از سال ۱۹۴۷ سازمانی با نام سازمان بین‌المللی استانداردسازی (The International Organization for Standardization) که اختصاراً با عبارت ISO (ایزو) معرفی می‌شود تشکیل شد. هدف این سازمان استانداردسازی فرایندهای اقتصادی و صنعتی است. این مجموعه جهانی با کمک نمایندگان مختلف ملی از چندین کشور مختلف که در آن عضو هستند استانداردسازی می‌کند. ISO سازمانی غیرانتفاعی و غیردولتی است که در سطحی بسیار گسترده استانداردهای کلی و جزئی را ایجاد و اعمال می‌کند و این فعالیت را با برقراری ارتباطی قوی با دولت‌ها انجام می‌دهد.

فعالیت‌های ایزو در نهایت به تعیین استانداردهای تجاری و صنعتی در جهان و همگام‌سازی تولیدات استاندارد هر کشور با سایر کشورهای جهان منجر می‌شود. اگرچه ایزو سازمانی غیردولتی است اما استانداردهای آن مبنای عمل بسیاری از مجموعه‌ها هستند. ۱۵۷ کشور مختلف در سطح جهان عضو این سازمان قدرتمند هستند. کشور ایران نیز یکی از این کشورهاست. مرکز اصلی فعالیت سازمان ایزو در شهر ژنو – سوییس است که هماهنگی مراکز مختلف مجموعه را بر عهده دارد.

سازمان بین‌المللی استانداردسازی

سازمان بین‌المللی استانداردسازی از بیش از ۲۰۰ کمیته فنی چون کمیته محیط‌زیست، کمیته کیفیت و … تشکیل شده است که در هر کمیته اعضایی به‌عنوان عضو ناظر یا عضو فعال مشغول به کار هستند. هر یک از اعضا موظف‌اند طرح و تحلیل مسائل و موضوعاتی که نیازمند استانداردسازی هستند را پیش برند. پس از طرح و بررسی هر موضوع که نیازمند تدوین استاندارد است و موافقت اعضای کمیته‌ها، مدارک علمی و فنی مربوط به آن جمع‌آوری و با اعضا به اشتراک گذاشته می‌شوند.

اعضا موظف‌اند به شکل پیش‌نویس استاندارد (Draft International Standard) اصلاحات لازم را اعمال کنند. این پیش‌نویس پیش از به تأیید رسیدن مجدداً توسط اعضا بررسی می‌‌شود و پس از اعمال اصطلاحات نهایی تصویب شده و به‌عنوان استانداردی بین‌المللی شناخته می‌شود. تدوین در چند مرحله مختلف انجام می‌شود که طی هر یک از این مراحل اعضای منتخب فعال (نماینده یا نمایندگانی از این اعضا) در اجلاسیه‌هایی که برای بحث و تبادل نظر حضوری تشکیل می‌شوند حضور می‌یابند. این جلسات به منظور بررسی پیش‌نویس مورد نظر هستند.

ایزو با برقراری ارتباط بین مردم و کسب‌وکارها رضایت هر دو طرف را بالا می‌برد. ایزو تاکنون بیش از ۱۷۰ هزار استاندارد منتشر کرده که در زمینه‌های مختلفی مورداستفاده قرار می‌گیرند.

دسته‌بندی استانداردهای ایزو

متناسب با موضوع ارائه شده هر استاندارد ایزو دارای کدی اختصاری است. شناسایی و تشخیص سریع این استانداردها توسط کدهای عرضه شده انجام می‌شود. برخی استانداردها به‌صورت عمومی در تمام سازمان‌ها قابل‌استفاده هستند درصورتی‌که برخی از آن‌ها منحصر به تضمین کیفیت شرکت یا صنعتی خاص است. از جمله استانداردهای عمومی استاندارد مدیریت کیفیت است که با نام اختصاری ISO 9001 شناخته می‌شود. هر گواهینامه بندها و الزامات مخصوص خود را دارد که سازمان‌ها با پایبندی به آن‌ها موفق به کسب آن استاندارد خواهند شد.

مفاهیم برخی واژه‌های استاندارد ایزو

برای شناخت بهتر استانداردهای ایزو بهتر است با واژه‌هایی که در استاندارد ایزو به کار گرفته می‌شود آشنایی داشت. مهم‌ترین واژه‌های این استاندارد عبارت‌اند از:

کیفیت: انطباق خواص و ویژگی‌های یک محصول یا خدمات با الزامات قانونی کیفیت نام دارد که نیازها و انتظارات مشتریان را برآورده می‌کند.

تولید: به معنای محصول فرایندهای ملموس که قابل‌درک توسط تمامی حواس انسانی است.

خدمت: به معنای فرایندی که توسط درک قابل‌فهم است اما امکان لمس آن وجود ندارد.

مشتری: مشتری سازمان یا فردی است که پس از دریافت محصول بر روی آن فرایندی انجام می‌دهد.

مصرف‌کننده: فرد یا سازمانی مصرف‌کننده نامیده می‌شود که محصول را پس از دریافت مصرف می‌کند.

عرضه‌کننده: سازمان یا فرد ارائه­دهنده محصول یا خدمتی خاص عرضه‌کننده نامیده می‌شود.

عدم انطباق: به معنای برآورده نشدن یک نیازمندی در سازمان که دربرگیرنده استانداردهای فنی، قوانین و مقررات دستورالعمل‌های منظور شده است.

اقدام اصلاحی: اشاره به فعالیت‌هایی دارد که با هدف شناسایی عوامل ایجادکننده مشکل و رفع آن‌ها انجام می‌شوند.

اقدام پیشگیرانه: به معنای شناسایی عوامل و علل بالقوه برای جلوگیری از ایجاد مشکل در آینده

مراحل اخذ گواهینامه ایزو

شرکت‌های متقاضی اخذ استاندارد ایزو برای دریافت گواهینامه ایزو مراحل زیر را طی می‌کنند:

• ارسال درخواست جهت انجام ممیزی و صدور گواهینامه به نماینده ISO
• عقد قرارداد
• بازنگری مدارک سیستم توسط ممیزی
• پیش ممیزی
• ممیزی نهایی
• تعیین تکلیف عدم انطباق‌ها
• بررسی و تصویب پرونده
• صدور گواهینامه

در ایران برای دریافت گواهینامه ایزو باید به مؤسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران به‌عنوان نماینده ایران و یکی از اعضای فعال و اصلی سازمان ایزو مراجعه کرد. پس از تکمیل دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های مربوطه در این زمینه با مشاوره با کارشناسان سازمان، می‌توان دریافت گواهینامه را انجام داد. در زمینه دریافت گواهینامه مؤسسات حقوقی معتبر دیگری نیز فعالیت دارند که با تأیید کارشناسان یکی از سازمان‌های صادرکننده گواهینامه ایزو جهت دریافت آن اقدام کرد.

معروف‌ترین استانداردهای ایزو در ادامه مورد بررسی قرار می‌گیرند.

استاندارد ایزو ۹۰۰۱

معروف‌ترین استاندارد سازمان ایزو ۹۰۰۱ است که استاندارد سیستم مدیریت کیفیت نامیده می‌شود. هدف این استاندارد ایجاد سیستمی مدیریتی برای مدیریت کیفیت در سراسر سازمان است. مدیریت کیفیت در حقیقت برنامه‌ریزی، کنترل، هدایت و نظارت را در برمی‌گیرد که تمام این موارد در ایزو ۹۰۰۱ پوشش داده می‌شوند. استاندارد مدیریت کیفیت مبتنی بر مدل فرایندی در سال ۲۰۰۸ توسط سازمان استانداردسازی جهانی بازنگری و اصلاح شد.

مدل اصلاح شده هدف اصلی را رضایت مشتری و بهبود مداوم نهاد. استاندارد ۹۰۰۱ دربردارنده مجموعه مقرراتی است که در جهان معتبر شناخته شده و در بسیاری از سازمان‌ها با هدف افزایش کیفیت محصولات یا خدمات مورداستفاده قرار می‌گیرند.

بااین‌حال در سال ۲۰۱۵ نیز این استاندارد مورد بازنگری قرار گرفت و مواردی چون مدیریت ریسک، مدیریت دانش، نگرش استراتژیک و … را تحت پوشش خود قرار داد.

سیستم مدیریت کیفیت ISO 9001 سازمان را تحت کنترل و بررسی قرار داده و فرایندهای اساسی را به کار می‌گیرد تا نقاط ضعف سازمان را مشخص کرده و با روش‌های موجود آن‌ها را ریشه‌یابی کند. بهبود فرایندهای مختلف سازمان با استفاده از این سیستم خود ارتقا در طول زمان قابل‌مشاهده خواهد بود. سازمان‌هایی که از این سیستم مدیریت کیفیت استفاده می‌کنند خود ارزیاب شناخته می‌شوند و با ارزیابی نیروی کار در دوره‌های زمانی خاص سازمان نقاط قوت و ضعف خود را مشخص کرده و با تقویت نقاط قوت و بهبود نقاط ضعف به ارتقا خود کمک می‌کنند. از جمله بزرگ‌ترین مزایای این سیستم مشتری‌مداری و تأکید بر جلب رضایت مشتریان است.

استاندارد مدیریت زیست‌محیطی ۱۴۰۰۱

استاندارد محبوب دیگری از سازمان ایزو که پس از ۹۰۰۱ استقرار یافت، استاندارد ۱۴۰۰۱ است. این استاندارد به‌عنوان سیستم مدیریت زیست‌محیطی سازمان بین‌المللی ایزو شناخته می‌شود. استاندارد ایزو ۱۴۰۰۱ قوانین و مقرراتی را در جهت حفاظت از محیط زیست و ممانعت از ضرر رساندن آلاینده کارخانه‌های مختلف به محیط زیست در برگرفته است. دولت‌ها همچنین می‌توانند از این استاندارد قدرتمند در حوزه زیست‌محیطی خود استفاده کنند چرا که قوانینی فراتر از استانداردهای ملی دارد.

سیستم مدیریت زیست‌محیطی ISO 14001:2004 مقرراتی جهانی و معتبر دارد که از آن‌ها برای مدیریت زوایای زیست‌محیطی شرکت‌ها استفاده می‌شود تا پیامد خدمات آن‌ها بر محیط زیست به حداقل برسد. هدف مدارک و راهنمای موجود در خانواده استاندارد ایزو ۱۴۰۰۰ کمک به سازمان‌های مختلف در جهان در جهت کاهش آلاینده‌های محیطی است. این استاندارد همانند ایزو ۹۰۰۱ در سال ۲۰۱۵ تغییر یافت و بندهای آن به ۱۰ عدد رسید. سازمان‌ها ملزم به دریافت استاندارد ISO 14001:2015 هستند. ایزو ۱۴۰۰۱ الزاماتی مبتنی بر شناخت عوامل آلاینده (جنبه‌های محیط زیستی) دارد. این جنبه‌ها اشاره به هر عاملی که بر محیط زیست تأثیر می‌گذارد دارد.

استاندارد مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی ۱۸۰۰۱ (OHSAS 18001)

استاندارد مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی اولین‌بار در سال ۱۹۹۹ عرضه شد. سازمان‌های مختلف برای افزایش ایمنی کارکنان خود استاندارد ۱۸۰۰۱ را به کار می‌گیرند که در آن الزامانی برای توانمندسازی سازمان در جهت کنترل خطرها و بهبود عملکرد مشخص شده است. متن استاندارد ۱۸۰۰۱ مشابه با ورژن ۲۰۰۴ استاندارد ۱۴۰۰۱ است که در آن به‌جای الزامات محیط زیستی، الزامات ایمنی و بهداشت شغلی به‌کاررفته است.

این استاندارد توسط سازمان بین‌المللی ایزو عرضه نشده و استفاده از کلمه ایزو در کنار آن نادرست است. این استاندارد را OHSAS 18001 می‌نامند که مخفف عبارت Occupational Health and safety Assessment series به معنای سری ارزیابی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای است. استاندارد ۱۸۰۰۱ توسط کمیته نظارت و رهبری انستیتو استاندارد بریتانیا و با همکاری شرکت‌های صدور گواهینامه انگلیسی صادر شده است. سازمان بین‌المللی استانداردسازی پس از احساس نیاز به استانداردی مشابه ۱۸۰۰۱ اقدام به تدوین استاندارد ۴۵۰۰۱ نمود.

استاندارد ISO 45001

استاندارد ۴۵۰۰۱ توسط سازمان ایزو با هدف ایجاد چارچوبی برای بهبود ایمنی پرسنل، کاهش خطرات در محیط کاری و ایجاد شرایط کاری ایمن‌تر تدوین شد. این استاندارد هنوز جایگزین استاندارد ۱۸۰۰۱ نشده اما انتظار می‌رود زین پس ایزو ۴۵۰۰۱ به‌جای OHSAS 18001 به کار گرفته شود.

استاندارد سیستم مدیریت یکپارچه IMS

ممکن است بر روی برخی محصولات عبارت  IMS (Integrated Management System) را مشاهده کرده باشید. این عبارت به سیستم مدیریت یکپارچه دلالت دارد. زمان‌هایی که موفق به دریافت هر سه استاندارد ۹۰۰۱، ۱۴۰۰۱ و ۱۸۰۰۱  شده‌اند در حقیقت استاندارد IMS را دریافت کرده‌اند.

استاندارد های گزارشگری مالی بین المللی

استاندارد مدیریت و ایمنی مواد غذایی ISO 22000

استاندارد مدیریت و ایمنی مواد غذایی ISO 22000 مجموعه‌ای از مقررات و الزامات است که با به‌کارگیری آن‌ها بهبود ایمنی و کیفیت مواد غذایی صورت خواهد گرفت. این استاندارد بر اساس الزامات و روش‌های ۹۰۰۱ ISO و HACCP تدوین شده است و تمامی خطرات احتمالی در صنایع غذایی و زنجیره‌های تولید مواد خوراکی شناسایی و بررسی کرده است. این مخاطرات مرتبط با فرایندهای مختلف، تأسیسات، تجهیزات و … هستند. استاندارد ISO 22000 شامل مزایای مختلفی چون موارد زیر است:

• تطابق محصولات غذایی همگام با استانداردهای جهانی
• تضمین کیفیت و ایمنی محصولات
• حفظ اعتبار تولیدکننده و نماد محصول
• بهبود بهره‌برداری از منابع
• افزایش سودآوری و کاهش موارد مرجوعی

قطعه‌سازی خودرو ISO TS16949

استاندارد قطعه‌سازان خودرو ISO TS16949 در جهت بهبود مداوم، ممانعت از بروز عیب و کاهش نوسانات و ضایعات زنجیره تولید قطعات خودرو به کار گرفته می‌شود و سیستم‌های کیفیت را توسعه می‌دهد. استاندارد ISO TS16949 بیان‌کننده نیازهای سیستم‌های کیفی صنایع خودروسازی در جهان است و از ممیزهای اخذ گواهی متعدد ممانعت می‌کند. تمامی تولیدکنندگان خارجی و داخلی در جهان امکان استفاده از این استاندارد را برای تولید مواد اولیه، قطعات یدکی، عملیات حرارتی، رنگ‌کاری، آب‌کاری و سایر خدمات دارند. این استاندارد در سال ۲۰۱۷ مورد بازبینی قرار گرفت.

استاندارد ISO TS16949 به طور کامل با استاندارد ایزو ۹۰۰۱ تطابق دارد و امکان تلفیق این دو استاندارد در واحدهای تولیدی که هم در صنایع خودروسازی فعالیت دارند و هم در خارج از آن حوزه، وجود دارد. همچنین این استاندارد با استاندارد مدیریت محیط زیست ISO 14000 سازگار است. گروه خودروسازی سایپا با پذیرش این استاندارد تولیدات خود را انجام می‌دهد. این سیستم همچنین با الزامات خودروسازان ایرانی دیگر چون ایران‌خودرو، کرمان خودرو و … تطابق دارد.

زمان‌سنجی چیست؟

معرفی برخی دیگر از استانداردهای ایزو

• IMS سیستم مدیریت یکپارچه
• OHSAS 1001 : 2007 استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت شغلی
• ISO 9001 : 2008 استاندارد سیستم مدیریت کیفیت
• ISO14001:2004 استاندارد سیستم مدیریت محیط زیست
• ISO 10002 : 2004 استاندارد سیستم رضایت‌مندی مشتریان
• ISO 22000 : 2005 استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت مواد غذایی
• ISO 13485:2003 استاندارد سیستم مدیریت تجهیزات پزشکی
• ISO/ TS 16949:2009 استاندارد سیستم مدیریت صنایع خودروسازی
• ISO 17025:2005 استاندارد سیستم مدیریت آزمایشگاه
• ISO / TS 29001:2010 استاندارد سیستم مدیریت صنایع نفت، گاز و پتروشیمی
• ISO 27001:2005 استاندارد سیستم مدیریت امنیت اطلاعات
• ISO 10006 : 2003 استاندارد مدیریت کیفیت در پروژه‌ها
• ISO 17020:1998 استاندارد سیستم مدیریت صلاحیت سازمان‌های بازرسی
• ISO 50001:2011 استاندارد سیستم مدیریت انرژی
• ISO 10015:1999 استاندارد سیستم مدیریت کیفیت آموزش
• ISO 15189 : 2007 استاندارد خدمات آزمایشگاه تشخیص طبی
• ISO 1765 : 1986 استاندارد فرش ماشینی
• ISO 12944-5 : 2007 استاندارد رنگ‌وروغن جلا
• ISO 12647 : 2004 استاندارد صنعت چاپ
• ISO 3632:2011 استاندارد زعفران و ادویه
• ISO 16050:2003 استاندارد آجیل و خشکبار
• ISO 6820:1985 استاندارد نان
• ISO 9202:1991 استاندارد جواهرات، طلا و نقره

کنترل کیفیت و اهمیت آن در صنایع

همچنین:

• ISO8561 – IEC 60335-1 استاندارد تولید انواع یخچال و فریزر خانگی
• HACCP استاندارد آمریکایی سلامت غذا
• Halal تطابق مواد غذایی با الزامات قوانین اسلامی
• CE استاندارد محصول در اروپا، تطابق محصول با الزامات اتحادیه اروپا
• EFOM گواهینامه تعالی سازمانی
• E-Mark استاندارد وسایل نقلیه در اروپا
• HSE-MS سیستم مدیریت ایمنی – بهداشت – محیط زیست
• QS 9000 استاندارد سیستم مدیریت کیفیت در صنایع خودروسازی
• GMP عملکرد خوب در تولید
• GDP عملکرد خوب در توزیع و پخش
• GLP عملکرد خوب آزمایشگاهی
• Global GAP استاندارد محصولات باغی و کشاورزی
• SA 8000 مدیریت حفظ حقوق کارکنان و تولید کالا طبق مسائل اجتماعی و اخلاقی
• DIN EN 676:2008 استاندارد مشعل‌های گازسوز
• EN 9100 استاندارد مدیریت هوافضا
• ۵S استاندارد آراستگی سازمان
• ۶ Sigma استاندارد سیستم توسعه و گسترش متدهای مدیریتی و تحول سازمانی
• COC – Certificate of Conformity گواهینامه انطباق با استانداردهای بین‌المللی

کلام پایانی

سازمان‌هایی که گواهینامه‌های ایزو را دریافت و استفاده کنند عملکرد خود را با سازمان‌ها و شرکت‌های جهانی مقایسه کرده و بر آن اساس خدمات و محصولات را بهبود می‌بخشند. کیفیت ارائه خدمات و محصولات این شرکت‌ها افزایش یافته و موجب افزایش رضایت میان تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان می‌شود.