محاسبه‌ی حقوق و دستمزد یکی از مهم‌ترین و درعین‌حال چالش‌برانگیزترین وظایف منابع انسانی و حسابداری است. در این میان، تشخیص و تفکیک اضافه‌کاری و جمعه‌کاری اهمیت زیادی دارد. اگر این محاسبات دقیق انجام نشود، حقوق واقعی کارکنان نادیده گرفته می‌شود. از طرف دیگر، شرکت هم با هزینه‌های غیرضروری روبه‌رو خواهد شد.
به همین دلیل، حسابداران و مدیران منابع انسانی باید قوانین کار را به‌خوبی بشناسند. آن‌ها همچنین لازم است روش‌های محاسبه‌ی صحیح اضافه‌کاری و جمعه‌کاری را یاد بگیرند و در عمل به‌کار ببرند.
در این مقاله از ترازپویش به زبان ساده تفاوت‌های اضافه‌کاری و جمعه‌کاری را توضیح می‌دهیم. سپس روش درست محاسبه‌ی هر کدام را بررسی می‌کنیم و در نهایت نکاتی کاربردی برای مدیریت حقوق و دستمزد ارائه خواهیم داد.
میزان ساعت کاری
قانون کار، مدت زمانی که یک کارگر برای انجام وظایف خود در اختیار کارفرما قرار می‌دهد را «ساعات کاری» تعریف کرده است. طبق ماده ۵۱، ساعت کاری استاندارد برای بیشتر کارمندان روزانه ۸ ساعت و هفتگی ۴۴ ساعت است. در مشاغل سخت، این میزان کمتر در نظر گرفته شده و حداکثر ۶ ساعت در روز و ۳۶ ساعت در هفته مجاز است. توجه داشته باشید که در این نوع مشاغل انجام اضافه‌کاری ممنوع است.
هرگونه کار فراتر از این سقف‌ها شامل پرداخت حق‌الساعتی اضافی می‌شود که می‌تواند تحت عنوان اضافه‌کاری یا جمعه‌کاری به کارگر تعلق گیرد. در خصوص جمعه‌کاری، قانون مشخص کرده است که کارگر برای ساعات کاری انجام‌شده در روز جمعه، ۴۰ درصد بیشتر از حقوق پایه خود دریافت می‌کند. این میزان اضافه فقط برای روز جمعه اعمال می‌شود و سایر تعطیلات رسمی شامل آن نمی‌شوند.
جمعه‌کاری و مقررات قانونی مربوط به آن
قانون کار برای فعالیت در روز جمعه شرایط ویژه‌ای تعیین کرده است. طبق ماده ۶۲، روز جمعه به‌عنوان تعطیل هفتگی کارگران با دریافت مزد در نظر گرفته می‌شود و کارفرما به‌طور معمول نمی‌تواند پرسنل را در این روز به کار بگیرد. با این حال، تبصره ۱ ماده ۶۲ استثنائاتی را برای مواقع ضروری پیش‌بینی کرده است. این تبصره شامل کارگاه‌هایی است که خدمات عمومی ارائه می‌دهند یا کارگاه‌هایی که بنا به نوع فعالیت و توافق طرفین نیاز به حضور کارکنان در روز جمعه دارند. در این شرایط، قانون الزام می‌کند که کارگر یک روز دیگر در طول هفته به‌عنوان تعطیل داشته باشد تا روز استراحت هفتگی او محفوظ بماند.
در این موارد، کارگر علاوه بر حقوق پایه، از مزایای جمعه‌کاری نیز بهره‌مند می‌شود. قانون تعیین کرده است که حقوق اضافه برای ساعات کاری روز جمعه برابر با ۴۰ درصد حقوق پایه است. این مزایا فقط برای روز جمعه اعمال می‌شوند و سایر تعطیلات شامل آن نمی‌شوند. بنابراین حسابداران هنگام ثبت حقوق در نرم‌افزارهای حسابداری باید ۴۰ درصد اضافه را برای ساعات کار روز جمعه لحاظ کنند و مطمئن شوند که روز جایگزین برای استراحت کارگر رعایت شده باشد.
نکات مهم در نحوه محاسبه جمعه‌کاری
محاسبه دستمزد جمعه‌کاری همیشه به شرایط کاری بستگی دارد. در قانون کار، دو حالت اصلی برای آن در نظر گرفته شده که مبنای محاسبه هرکدام متفاوت است.
-
جمعه‌کاری بدون تعطیلی جایگزین: در این حالت، حقوق کارگر ۱.۸ برابر مزد روزانه محاسبه می‌شود.
-
جمعه‌کاری همراه با تعطیلی در طول هفته: در این شرایط، کارگر فقط ۴۰ درصد اضافه بر مزد روزانه دریافت می‌کند.
-
ساعات کاری بیش از حد موظفی: اگر ساعات کاری کارگر در طول هفته بیشتر از ساعات قانونی باشد، حق اضافه‌کاری جداگانه محاسبه می‌شود. در صورتی که این ساعات اضافه در روز جمعه باشد، کارگر هم حق اضافه‌کاری و هم مزایای جمعه‌کاری را دریافت می‌کند.
اضافه‌کاری چیست؟
اضافه‌کاری یعنی کارکردن بیش از ساعات موظفی. مبنای محاسبه همیشه نرخ ساعتیِ مزد مشمول است.
فرمول‌ها:
-
نرخ یک ساعت کار عادی = (مزد روزانه مشمول) ÷ 7.33
(7.33 معادل ۷ ساعت و ۲۰ دقیقه است)
-
نرخ یک ساعت اضافه‌کار = 1.4 × نرخ یک ساعت کار عادی
-
مبلغ اضافه‌کاری = نرخ یک ساعت اضافه‌کار × تعداد ساعات اضافه‌کار
مثال عددی
فرض کنید مزد روزانه مشمول = 5,500,000 ریال.
-
نرخ یک ساعت عادی: 5,500,000 ÷ 7.33 = 750,341 ریال
-
نرخ یک ساعت اضافه‌کار: 1.4 × 750,341 = 1,050,477 ریال
-
اگر کارگر 18 ساعت اضافه‌کاری داشته باشد:
18 × 1,050,477 = 18,908,595 ریال
تفاوت اضافه‌کاری و جمعه‌کاری
-
مبنای ایجاد
-
اضافه‌کاری: هر زمان ساعات کار از سقف قانونی فراتر برود.
-
جمعه‌کاری: مخصوص کار در روز جمعه است (با یا بدون تعطیل جایگزین).
-
-
نرخ پرداخت
-
اضافه‌کاری: ۱.۴ برابر نرخ ساعتی عادی برای هر ساعت.
-
جمعه‌کاری: ۴۰٪ِ مزد روزانه برای کار در روز جمعه؛ اگر تعطیل جایگزین نباشد، معمولاً پرداخت‌ها به‌دلیل تجمیع حق جمعه‌کاری + حق اضافه‌کاریِ آن روز، به حدود ۱.۸ برابر مزد روزانه می‌رسد.
-
-
واحد محاسبه
-
اضافه‌کاری: ساعتی محاسبه می‌شود.
-
جمعه‌کاری: بر مبنای روز جمعه (و وضعیت تعطیل جایگزین) محاسبه و به دریافتی اضافه می‌شود.
-
-
هم‌زمانی مزایا
-
اگر ساعات از حد موظفی عبور کرده باشد و این ساعات در جمعه انجام شود، کارگر هم اضافه‌کاری می‌گیرد و هم جمعه‌کاری.
-
نمونه محاسبه جمعه‌کاری روی همان مثال
مزد روزانه مشمول = 5,500,000 ریال
-
جمعه‌کاری با تعطیل جایگزین
اگر کارگر در جمعه کار کند و در طول هفته یک روز تعطیل جایگزین داشته باشد:
-
حق جمعه‌کاری = 0.4 × 5,500,000 = 2,200,000 ریال
این مبلغ به‌علاوه‌ی هرگونه اضافه‌کاریِ ساعتیِ ماه (در صورت عبور از ساعات موظفی) پرداخت می‌شود.
در مثال بالا، اگر از 18 ساعت اضافه‌کاری بخشی در جمعه بوده باشد، مبلغ اضافه‌کاری همان 18,908,595 ریال باقی می‌ماند و 2,200,000 ریالِ جمعه‌کاری هم اضافه می‌شود.
-
جمعه‌کاری بدون تعطیل جایگزین
اگر کارگر در جمعه کار کند و هیچ روزی در هفته به‌عنوان تعطیل جایگزین نگیرد، معمولاً بابت همان روز، دریافت او شامل:
-
حق اضافه‌کاری ساعات آن روز (به‌طور متعارف معادل یک روز کاری یعنی 7.33 ساعت، با نرخ 1.4× ساعتی که جمعاً تقریباً 1.4 × مزد روزانه می‌شود) + حق جمعه‌کاری 40٪ مزد روزانه
-
نتیجهٔ رایج: حدود 1.8 × مزد روزانه = 1.8 × 5,500,000 = 9,900,000 ریال برای آن جمعه.
نکتهٔ مهم: اگر در جمعه کمتر یا بیشتر از 7.33 ساعت کار شده باشد، بخش اضافه‌کاری را به‌صورت ساعتی محاسبه کنید (1.4 × نرخ ساعتی × ساعات واقعی) و سپس ۰.۴ × مزد روزانه را بابت حق جمعه‌کاری اضافه کنید.
جمع‌بندی سریع:
-
اضافه‌کاری همیشه ساعتی و 1.4× محاسبه می‌شود.
-
جمعه‌کاری همیشه برای روز جمعه است: با تعطیل جایگزین = 40٪ِ مزد روزانه، بدون تعطیل جایگزین ≈ 1.8× مزد روزانه (ترکیب اضافه‌کاری آن روز + 40٪ جمعه‌کاری).
-
اگر جمعه‌کاری باعث عبور از ساعات موظفی شود، هر دو مزیت (اضافه‌کاری + جمعه‌کاری) را باهم لحاظ کنید.
مبنای محاسبه اضافه‌کاری و جمعه‌کاری
اضافه‌کاری زمانی اتفاق می‌افتد که کارگر بیش از ساعات کاری قانونی (۴۴ ساعت در هفته) مشغول به کار شود. دستمزد اضافه‌کاری بر اساس ۴۰٪ مازاد بر مزد هر ساعت کار عادی محاسبه می‌شود. جمعه نیز طبق قانون روز تعطیل هفتگی کارگر است و در صورت اشتغال در این روز، علاوه بر دستمزد عادی، ۴۰٪ فوق‌العاده به فرد تعلق می‌گیرد.
نحوه محاسبه جمعه‌کاری در سال ۱۴۰۴
برای محاسبه جمعه‌کاری، ابتدا مزد روزانه بر اساس حداقل حقوق سال ۱۴۰۴ یا قرارداد فرد مشخص می‌شود. سپس دستمزد هر ساعت (مزد روزانه ÷ ۷.۳۳) محاسبه شده و ۴۰٪ مازاد به آن اضافه می‌گردد. به این ترتیب، هر ساعت کار در جمعه معادل ۱.۴ برابر مزد عادی است. در صورت انجام کار تمام‌وقت در جمعه، علاوه بر حقوق روزانه، فوق‌العاده ۴۰ درصدی نیز به کارگر پرداخت خواهد شد.
جمع‌بندی
محاسبه صحیح اضافه‌کاری و جمعه‌کاری در سال ۱۴۰۴ اهمیت زیادی دارد؛ زیرا هم از تضییع حقوق کارکنان جلوگیری می‌کند و هم مانع از بروز اختلاف میان کارگر و کارفرما می‌شود. در صورتی که برای محاسبات حقوق و مزایا به کمک نیاز دارید، تیم ترازپویش آماده ارائه مشاوره تخصصی و راهکارهای دقیق به شماست.
